شهید سید مرتضی آوینی در شهریور سال 1326 در شهر ری متولد شد .

تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در شهرهای زنجان و کرمان و تهران به پایان رساند و سپس به عنوان دانشجوی معماری وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد . او از کودکی با هنر انس داشت ؛ شعر می سرود ، داستان و مقاله می نوشت و نقاشی می کرد . تحصیلات دانشگاهی اش را نیز در رشته ای به انجام رساند که با طبع هنری او سازگار بود ، ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ، معماری را کنار گذاشت و به اقتضای ضرورتهای انقلاب به فیلمسازی پرداخت :

حقیر دارای فوق لیسانس معماری از دانشکده هنرهای زیبا هستم اما کاری را که اکنون انجام می دهم نباید با تحصیلاتم مربوط دانست . حقیر هرچه آموخته ام از خارج دانشگاه است . بنده با یقین کامل می گویم که تخصص حقیقی در سایه تعهد اسلام به دست می آید و لا غیر . قبل از انقلاب بنده فیلم نمی ساخته ام ، اگرچه با سینما آشنایی داشته ام . اشتغال اساسی حقیر قبل از انقلاب در ادبیات بوده است ? با شروع انقلاب تمام نوشته های خویش را ـ اعم از تراوشات فلسفی ، داستانهای کوتاه ، اشعار و ? در چند گونی ریختم و سوزاندم و تصمیم گرفتم که دیگر چیزی که حدیث نفس باشد ننویسم و دیگر از خودم سخنی به میان نیاورم ? سعی کردم که خودم را از میان بردارم تا هرچه هست خدا باشد ، و خدا را شکر بر این تصمیم وفادار مانده ام . البته آنچه که انسان می نویسد همیشه تراوشات درونی خود اوست . همه هنرها اینچنین هستند و کسی هم که فیلم می سازد اثرش تراوشات درونی خود اوست . اما اگر انسان خود را در خدا فانی کند ، آن گاه این خداست که در آثار او جلوه گر می شود . حقیر اینچنین ادعایی ندارم ولی سعیم بر این بوده است .

شهید آوینی فیلمسازی را در اوایل پیروزی انقلاب با ساختن چند مجموعه درباره غائله گنبد ( مجموعه شش روز در ترکمن صحرا ) سیل خوزستان و ظلم خوانین ( مجموعه خان گزیده ها ) آغاز کرد :

به روستاها رفتیم که برای خدا بیل بزنیم . بعدها ضرورتهای موجود رفته رفته ما را به فیلمسازی کشاند ? ما از ابتدا در گروه جهاد نیتمان این بود که نسبت به همه وقایعی که برای انقلاب اسلامی و نظام پیش می آید عکس العملی نشان بدهیم . مثلاً سیل خوزستان که واقع شد ، همان گروهی که بعدها مجموعه حقیقت را ساختیم ، به خوزستان رفتیم و یک گزارش مفصل تهیه کردیم . آن گزارش در واقع جزو اولین کارهایمان در گروه جهاد بود . بعد ، غائله خسرو ناصر قشقایی پیش آمد و ما به فیروزآباد ، آباده و مناطق درگیری رفتیم ? وقتی فیروزآباد در محاصره بود ، ما با مشکلات زیادی از خط محاصره گذشتیم و خودمان را به فیروزآباد رساندیم . در واقع اولین صحنه های جنگ را ما در آنجا ، در جنگ با خوانین گرفتیم .

گروه جهاد اولین گروهی بود که بلافاصله بعد از شروع جنگ به جبهه رفت . دو تن از اعضای گروه در همان روزهای اول جنگ در قصر شیرین اسیر شدند و نفر سوم ، در حالی که تیر به شانه اش خورده بود ، از حلقه محاصره گریخت . گروه بار دیگر تشکیل یافت و در روزهای محاصره خرمشهر برای تهیه فیلم وارد این شهر شد :

وقتی به خرمشهر رسیدیم هنوز خونین شهر نشده بود . شهر هنوز سرپا بود اگرچه احساس نمی شد که این حالت زیاد پر دوام باشد و زیاد هم دوام نیاورد . ما به تهران بازگشتیم و شبانه روز پای میز موویلا کار کردیم تا اولین فیلم مستند جنگی درباره خرمشهر از تلویزیون پخش شد : فتح خون .

مجموعه یازده قسمتی حقیقت کار بعدی گروه محسوب می شد که یکی از هدفهای آن ترسیم علل سقوط خرمشهر بود :

یک هفته ای نگذشته بود که خرمشهر سقوط کرد و ما در جستجوی حقیقت ماجرا به آبادان رفتیم که سخت در محاصره بود . تولید مجموعه حقیقت این گونه آغاز شد .

کار گروه جهاد در جبهه ادامه یافت و با شروع عملیات والفجر هشت شکل کاملاً منسجم و به هم پیوسته ای پیدا کرد . آغاز تهیه مجموعه زیبا و ماندگار روایت فتح که بعد از این عملیات تا پایان جنگ به طور منظم از تلویزیون پخش شد ، به همین ایام باز می گردد . شهید آوینی درباره انگیزه گروه جهاد در ساختن این مجموعه که شامل بیش از هفتاد برنامه است چنین می گوید :

انگیزه درونی هنرمندانی که در واحد تلویزیونی جهاد سازندگی جمع آمده بودند آنها را به جبهه های دفاع مقدس می کشاند نه وظایف و تعهدات اداری . روح کارمندی نمی توانست در این عرصه منشأ فعل و اثر باشد . گروههای فیلمبرداری ما با همان انگیزه هایی که رزم آوران را به جبهه کشانده بود کار می کردند ، داوطلبانه و بدون چشمداشت مالی ، در کمال قناعت و شجاعت و آماده برای شهادت . اینجا عرصه ای نبود که فقط پای تکنیک و یا هنر در میان باشد ? بچه های ما تا سال 1367 که ناگزیر تسلیم سیستمهای برآورد مالی و فنی تلویزیون شدیم جز حقوق ماهیانه جهاد سازندگی و یا سپاه پاسداران که از هفت هزار تومان بالاتر نمی کشید ، چیزی دریافت نمی کردند . نمی دانم چطور شده بود که این اواخر ، یعنی سال 1366 بنیاد فارابی به یاد ما افتاده بود و نود هزار تومان به واحد تلویزیونی جهادسازندگی هدیه کرده بود . همین مختصر را نیز بچه ها غالباً به خانواده شهدایمان هدیه کردند ?

? اولین شهیدی که دادیم علی طالبی بود که در عملیات طریق القدس به شهادت رسید و آخرینشان مهدی فلاحت پور است که در لبنان شهید شد ? و خوب ، دیگر چیزی برای گفتن نمانده است جز آن که ما خسته نشده ایم و اگر باز هم جنگی در میان باشد ، ما حاضریم . می دانید زنده ترین روزهای زندگی یک مرد آن روزهایی است که در مبارزه می گذراند و زندگی در تقابل با مرگ است که خودش را نشان می دهد .

اواخر سال 1370 موسسه فرهنگی روایت فتح به فرمان مقام معظم رهبری تأسیس شد تا به کار فیلمسازی مستند و سینمایی درباره دفاع مقدس بپردازد و تهیه مجموعه روایت فتح را که بعد از پذیرش قطعنامه رها شده بود ادامه دهد . شهید آوینی و گروه فیلمبرداران روایت فتح سفر به مناطق جنگی را از سرگرفتند و طی مدتی کمتر از یک سال کار تهیه شش برنامه از مجموعه ده قسمتی شهری در آسمان را به پایان رساندند و مقدمات تهیه مجموعه های دیگری را درباره آبادان ، سوسنگرد ، هویزه و فکه تدارک دیدند . شهری در آسمان که به واقعه محاصره ، سقوط و باز پس گیری خرمشهر می پرداخت در ماههای آخر حیات ظاهری شهید آوینی از تلویزیون پخش شد ، اما برنامه وی برای تکمیل این مجموعه و ساختن مجموعه های دیگر با شهادتش در روز جمعه ، بیستم فروردین 1372 در قتلگاه فکه ناتمام ماند .

شهید آوینی فعالیت مطبوعاتی خود را در اواخر سال 1362 همزمان با مشارکت در جبهه ها و تهیه فیلمهای مستند درباره جنگ با نگارش مقالاتی در ماهنامه اعتصام ، ارگان انجمنهای اسلامی که از سوی سازمان تبلیغات منتشر می شد ، آغاز کرد . این مقالات طیف وسیعی از موضوعات سیاسی ، حکمی ، اعتقادی و عبادی را در بر می گرفت . او طی یک مجموعه مقاله درباره مبانی حاکمیت سیاسی در اسلام آراء و اندیشه های رایج در مورد دموکراسی ، رأی اکثریت ، آزادی عقیده و برابر و مساوات را در نسبت با تفکر سیاسی مأخوذ از وحی و نهج البلاغه و آراء سیاسی حضرت امام (ره) مورد تجزیه و تحلیل و نقد قرار داد :مقالاتی نیز در تبیین حکومت اسلامی و ولایت فقیه در ربط و نبست با حکومت الهی حضرت رسول (ص) در مدینه و خلافت امیر مومنان (ع) نوشت و اتصال و پیوند انقلاب اسلامی را با نهضت انبیا علیهم السلام و جایگاه آن را در تاریخ حیات باطنی بشر تشریح کرد . مقالات متعددی درباره دفاع مقدس و نسبت آن با جنگهای صدر اسلام و قیام عاشورا و وجوه تمایز آن از جنگهایی که بخصوص در قرون اخیر واقع شده اند ، و نیز برکات ظاهری و غیبی جنگ و ویژگیهای رزم آوران و بسیجیان در زمره مطالبی بود که در اعتصام منتشر شد . در مضامین اعتقادی و عبادی نیز تحقیق و تفکر می کرد و حاصل کار خویش را به صورت مقالاتی چون اشک ، چشمه تکامل ، تحقیقی در معنی صلوات و حج ، تمثیل سلوک جمعی بشر به چاپ می سپرد . در کنار نگارش این مقالات ، مجموعه مقالاتی نیز با عنوان کلی تحقیقی مکتبی در باب توسعه و مبانی تمدن غرب برای ماهنامه جهاد ، ارکان جهادسازندگی ، نوشت بهشت زمینی ، میمون برهنه ! ، تمدن اسراف و تبذیر ، دیکتاتوری اقتصاد ، از دیکتاتوری پول تا اقتصاد صلواتی ، نظام آموزشی و آرمان توسعه یافتگی ، ترقی یا تکامل ؟ و ? از جمله مقالات آن مجموعه است . این مقالات بعد از شهادت او از سوی مرکز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس ( وزارت جهاد سازندگی ) با عنوان کلی مذکور ( تحقیق مکتبی ? ) به چاپ رسید . این دوره از کار نویسندگی شهید تا سال 1365 ادامه یافت .

مقارن با همین سالها شهید آوینی علاوه بر کارگردانی و مونتاژ مجموعه روایت فتح نگارش متن آن را بر عهده داشت . او در ماه محرم سال 1366 نگارش کتاب فتح خون ( روایت محرم ) را آغاز کرد و نه فصل از فصول دهگانه آن را نوشت . اما در حالی که کار تحقیق در مورد وقایع روز عاشورا و شهادت بنی هاشم را انجام داده و نگارش فصل آخر را آغاز کرده بود ، به دلایلی کار را ناتمام گذاشت .

او در سال 1367 یک ترم در مجتمع دانشگاهی هنر تدریس کرد ولی چون مفاد مورد نظرش برای تدریس با طرح درسهای دانشگاه همخوانی نداشت از ادامه تدریس صرف نظر کرد . مجموعه مباحثی که برای تدریس فراهم شده بود با بسط و شرح و تفسیر بیشتر در مقاله بلندی به نام تأملاتی در ماهیت سینما که در فصلنامه فارابی به چاپ رسید و بعد در مقالاتی با عناوین جذابیت در سینما ، مونتاژ به مثابه معماری سینما ، آینه جادو ، قاب تصویر و زبان سینما و ? که از فروردین سال 1368 در ماهنامه هنری سوره منتشر شد ، تفصیل پیدا کرد . مجموعه این مقالات در کتاب آینه جادو که جلد اول از مجموعه مقالات و نقدهای سینمایی اوست ، جمع آوری و به چاپ سپرده شد .

سالهای 1368 تا 1372 دوران اوج فعالیت مطبوعاتی شهید آوینی است . آثار او در طی این دوره نیز موضوعات بسیار متنوعی را شامل می شود . هرچند آشنایی با سینما در طول مدتی بیش از ده سال مستند سازی و تجارب او در زمینه کارگردانی مستند و به خصوص مونتاژ باعث شد که قبل از هر چیز به سینما بپردازد ، ولی این مسئله موجب بی اعتنایی او نسبت به سایر هنرها نشد . او در کنار تألیف مقالات تئوریک درباره ماهیت سینما و نقد سینمای ایران و جهان ، مقالات متعددی در مورد حقیقت هنر ، هنر و عرفان ، هنر جدید ـ اعم از رمان ، نقاشی ، گرافیک و تئاتر ـ هنر دینی و سنتی ، هنر انقلاب و ? تأ‌لیف کرد که در ماهنامه سوره به چاپ رسید . طی همین دوران در خصوص مبانی سیاسی ـ اعتقادی نظام اسلامی و ولایت فقیه ، فرهنگ انقلاب در مواجهه با فرهنگ واحد جهانی و تهاجم فرهنگی غرب ، غربزدگی ، و روشنفکری ، تجدد و تحجر و موضوعات دیگر تفر و تحقیق کرد و مقالاتی منتشر نمود . مجموعه آثار شهید آوینی در این دوره هم از حیث کمیت هم از جهت تنوع موضوعات و هم از نظر عمق معنا و اصالت تفکر و شیوایی بیان اعجاب آور است . در حالی که سرچشمه های اصلی تفکر او به قرآن ، نهج البلاغه ، کلمات معصومین علیهم السلام و آثار و گفتار حضرت امام (ره) باز می گشت ، با تفکر فلسفی غرب و آرا و نظریات متفکران غربی نیز آشنایی داشت و با یقینی برآمده از حکمت ، آنها را نقد و بررسی می کرد . او شناخت مبانی فلسفی و سیر تاریخی فرهنگ و تمدن جدید را از لوازم مقابله با تهاجم فرهنگی می دانست چرا که این شناخت زمینه خروج از عالم غربی و غربزده کنونی را فراهم می کند و به بسط و گسترش فرهنگ و تفکر الهی مدد می رساند . او بر این باور بود که با وقوع انقلاب اسلام و ظهور انسان کاملی چون امام خمینی (ره) بشر وارد عهد تاریخی جدیدی شده است که آن را عصر توبه بشریت می نامید ، عصری که به انقلاب جهانی امام عصر (عج) و ظهور دولت پایدار حق منتهی خواهد شد .